Panglukat
Pinarungsot ti rehimen Marcos ken armado a pwersa daytoy dagiti panagatake ken panangikuspil iti umili a Pilipino iti napalabas a tawen. Nagsayasay ti dara ken agsusumbangir ti naimaldit a kaso dagiti panaglabsing iti karbengan-tao iti nagan ti naan-anay a panangrebbek iti rebolusyonaryo a tignay iti gibus ti 2024 nga inkeddeng a baro a target ti rehimen. Tapno mailadawan dagitoy a kaso ken agibingay iti kampanya para iti hustisya, ipabpablaak ti Ang Bayan (AB) daytoy nga ulat iti kasasaad ti karbengan-tao iti pagilyan iti napalabas a tawen.
Daytoy nga ulat ket naadaw iti impormasyon nga nurnong ken inamiris ti AB mainaig kadagiti kaso ti panaglabsing iti karbengan-tao nga inyaramid ti Armed Forces of the Philippines (AFP), Philippine National Police (PNP) ken dadduma pay nga armado nga ahente ti rehimen US-Marcos manipud Disyembre 1, 2023 agingga Disyembre 1 tatta a tawen. Iladladawan daytoy ti kinakaro ti brutalidad ken kinaranggas a sinagaba ti umili a Pilipino iti sidong ti agtultuloy a kampanya ti panagikuspil ken kontra-insurhensya ti rehimen US-Marcos.
Kas iti napalabas, adu a kaso iti kaaw-awayan ti saan a naimaldit gubway ti kinarigat ti panangipatulod kadagiti ulat dagiti yunit a sumangsango iti naiinget nga operasyon militar. Adda met sumagmamano a kaso a ti laeng naimaldit ket ti insidente ken saan a naitudo ti sigurado a bilang dagiti biktima.
Saan a nasaklaw iti daytoy nga ulat ti adu a panaglabsing iti karbengan-tao ti umili a Moro a kadawyan a saan a mairakrakurak iti publiko. Saan met a sinaklaw ti ulat dagiti ekstrahudisyal a pammapatay iti sidong ti pammarang a gera kontra-droga ti rehimen Duterte a maitultuloy iti agdama a rehimen. Iti ulat ti The Dahas Project, saan a bumaba iti 370 ti biktima iti daytoy a pammarang a gera manipud idi nagtugaw ni Ferdinand Marcos Jr iti poder.
Inaramat ti AB iti daytoy nga ulat ti internasyunal a pagrukodan iti panangtaya iti bilang dagiti biktima ti ebakwasyon ken militarisasyon, ken iti bilang dagiti ubbing nga apektado.
Patakaran ti panagipawil
Iti laksid ti panaggandat ni Ferdinand Marcos Jr a gundawayan ti pannakaibunannag ti kinarugit ken kinadara ti rekord dagiti Duterte tapno irehabilita ti imahe ti pamilya na, saan a mailemmeng ti bukod na a brutal ken pasista a panagari babaen kadagiti kampanya ti panagipawil ti sinaruno na a rehimen. Patpatignayenna dagiti berdugo nga institusyon ken ahensya manipud nailyan agingga iti tukad-barangay tapno kamaten ti siasinoman a tumaktakder ken mangbabbabalaw iti inutil ken bulok a panagturay na.
Idi Enero, insayangkat ni Marcos ti islogan a “Bagong Pilipinas” tapno agserbi a panglinged iti bulok nga estado, kas iti “Bagong Lipunan” ti diktador nga ama na. Awan ti uray anya a pundamental a “baro” iti manangidadanes ken mananggundaway a malakolonyal ken malapyudal a sistema iti Pilipinas. Agtultuloy nga agpappapas iti turay ti pamilya a Marcos, subsubbotenda ti amin a tinakaw a kinabaknang ken agar-ari da babaen kadagiti instrumento ti terorismo ti estado.
Nayon ditoy, nagitakder met ni Marcos ti Special Committee on Human Rights Coordination iti bileg ti Administrative Order No. 22 idi Mayo. Umannurot iti mandato, ti komite ket agserbi a “para-ikoordina” kadagiti usapin ti karbengan-tao. Nagaramid met ti iskema daytoy iti panangbukel ti Inter-Agency Committee on International Humanitarian Law (IACIHL) iti bileg ti Executive Order No. 77 a napirmaan idi Nobyembre 22. Insayangkat met daytoy ti National Human Rights Action Plan (NHRAP) tatta Disyembre.
Dagitoy ket desperado a gandat tapno pellesan ti nakaro a kasasaad ti karbengan-tao iti pagilyan. Iti likod dagitoy a mandato, bwelado nga ipatpatungpal ti AFP ken PNP ti narugit a todo-gera laban iti umili a Pilipino iti kasyudadan ken kaaw-awayan. Iti balangkas ti National Security Policy (NSP) 2023-2028, agtultuloy ti nainget a pasista a terorismo ti estado, panagparparintumeng iti imperyalismo a US ken panangipawil kadagiti pwersa a patriyotiko ken demokratiko.
Iti laksid ti sangkasao ti US, AFP ken ni Marcos kanaig ti “panagbaw-ing” ti armado a pwersa ti pagilyan manipud iti “internal a depensa” agturong ti “eksternal a depensa” gapu ta “nakapsuten” wenno “narebbeken” ti New People’s Army (NPA), agtaltalinaed ti kadakkelan a pwersa ti AFP iti kaaw-awayan ken kadagiti larangan gerilya. Maulit-ulit met ti panangitamtambor daytoy a pito a nakakapsut a larangan gerilya laengen ti nabatbati, ngem rinibo a pwersa a militar, pulis ken paramilitar pay latta ti mapatpatignay para iti kampanya a kontra-insurhensya. Agtultuloy ti panagrimbaw ti AFP kadagiti sibilyan nga ahensya ken kadagiti lokal a gubyerno agingga iti tukad-barangay babaen ti National Task Force-Elcac.
Ar-aramaten ni Marcos ti Anti-Terrorism Law ken Terrorism Financing Prevention and Suppression Act tapno lipiten ken paulimeken dagiti kritiko ken agsarsarita laban iti rehimen na, uray ti ordinaryo nga umili. Naibunannag iti maudi a kwarto ti tawen ti naawagan a “Project Exit the Greylist” ti rehimen Marcos a maus-usar iti arbitraryo a panangiyuli kadagiti kaso a “terrorism financing” laban iti nadumaduma nga organisasyon ken grupo a para iti panagdur-as ti pagilyan. Kakuyog daytoy ti maysa a 2021 “Order of Battle” nu sadinno a nakalista iti maidarum dagiti mabigbig a tao ti simbaan, mangmangged iti panagdur-as ken aktibista.
Punpuntiryaen ti rehimen ti binirngasan daytoy a “dagiti legal a prente ti CPP-NPA-NDFP” tapno kano “isardeng ti rekrutment, putden ti suporta a pangpinansya ken labanan ti propaganda.” Kagiddan daytoy ti malisyoso a panangisilpo kadagiti aktibista iti armado a tignay wenno Red-tagging tapno ikalintegan ti naranggas a panagatake kadakuada.
Iti kaaw-awayan, maipaspasidong iti palalo a militarisasyon ken okupasyon dagiti komunidad iti langa dagiti focused military operation (FMO) ken okupasyon kadagiti baryo iti linged ti Retooled Community Support Program (RCSP). Kadagiti operasyon daytoy, dagiti sibilyan ken mannalon ti kangrunaan a punpuntiryaen ti ranggas militar ken panagipawil. Kagiddan daytoy ti awan pilpilyenna nga aerial bombing, istraping ken panagkanyon kadagiti taltalon ken bantay, a mangipegpeggad iti biag dagiti sibilyan ken mangdaddadael iti law-ang.
Ipatpatungpal ti NTF-Elcac kadagiti komunidad iti kaaw-awayan ti programa a “Balik-Loob” ken “Barangay Development Program” nga awan sabali nu di ti kampanya ti intimidasyon, pwersaan a “panagpasurender” kadagiti sibilyan ken panagkurakot iti pondo ti umili. Agtultuloy met ti nadamsak a panaglabsing ti estado kadagiti pagannurotan iti gubat, iti langa ti ingagara a panagpatay kadagiti nasugatan a mannakigubat, panagpatay kadagiti sibilyan kadagiti “peke nga engkwentro” ken panangparigat kadagiti sibubukel a komunidad iti panawen ti operasyon kombat.
Dagiti panaglabsing iti karbengan-tao
Iti listaan ti Ang Bayan, 83,560 ti nagbalin a biktima dagiti panaglabsing iti karbengan-tao ti rehimen US-Marcos manipud Disyembre 1, 2023 agingga Disyembre 1, 2024. Nailista ti AB ti 975 kaso (wenno gistay tallo a kaso tunggal aldaw) dagiti panaglabsing iti karbengan-tao iti intero a pagilyan. Ti sumagmamano kadagiti biktima ket nakapadas ti 2-3 kaso ti panaglabsing iti karbengan da kas tao.
Iti abereyds, saan a bumaba iti lima ti biktima ti pulitikal a pammapatay tunggal bulan. Adda maysa a biktima ti panagdukot ken dandani maysa a biktima ti tortyur tunggal lawas. Nakapaglista ti AB ti 60 biktima ti panagpangta, pammutbuteng ken intimidasyon tunggal aldaw. Saan a bumaba iti 20,396 ti nagbalin a biktima ti inkapilitan a panagbakwit ken dislokasyon gubway ti okupasyon ti militar iti kaaw-awayan. Adda met 67 a kaso ti aerial bombing, istraping ken panagkanyon a nangipeggad, nangitunda ti buteng, wenno nangdadael iti pagbiagan ti rinibo nga umili.
Kas kadagiti napalabas nga ulat, kaadwan a biktima ti nagtaud iti intar ti dasig a mannalon (66,701), kasaruno ti sektor dagiti ubbing (27,292) ken dagiti nakurapay iti syudad (16,500).
Iti dandani tallo a tawen ti rehimen Marcos iti poder, nailista ti AB ti 3,082 kabuklan a bilang dagiti kaso nu sadinno a saan a bumaba iti 508,239 ti bilang dagiti biktima. Iti abereyds, adda 574 biktima ti panaglabsing iti karbengan-tao tunggal aldaw iti dandani tallo tawen. Iti sidong ti rehimen Marcos, nailista ti National Union of Journalists of the Philippines (NUJP) ti kabuklan a 156 kaso ti panaglabsing iti wayawaya iti panagiyebkas.
Pammapatay, napaay a pammapatay ken tortyur
Saan a bumaba iti 56 ti biktima ti pulitikal a pammapatay iti intero a pagilyan iti napalabas a tawen. Mayorya kadagiti kaso ket nailista kagiddan dagiti focused military operation (FMO) ken RCSP dagiti soldado ken pulis kadagiti komunidad ti mannalon ken katutubo. Kaadwan ti pinapatay idiay Negros Occidental (16), kasaruno ti Masbate (10) ken Iloilo (6).
Dandani amin dagiti napapatay ket palso a parparwaren ti AFP a natay iti “engkwentro” a pinarbo a laban. Isaksaknap ti AFP dagitoy a peke a damag uray pay dagitoy ket nairut a panpaneknekan nga inuulbod dagiti pamilya, karruba ken uray dagiti upisyal ti lokal a konseho iti baryo. Dagdagus met a pinaneknekan dagiti yunit ti New People’s Army iti lugar a palso dagitoy a damag ti engkwentro.
Tapno pagparangen a napatay iti engkwentro, suksukatan, ik-ikkan ti armas, bala ken dadduma pay a ramit-militar dagiti bangkay da, ken ipapaidda iti kapitakan. Kas iti napalabas, agtultuloy ti panangala ti militar kadagiti litrato dagiti bangkay tapno ipasaknap iti social media ken pagpyestaan dagiti troll da.
Dagiti pammapatay ket nakabalangkas iti plano ti rehimen Marcos a “naan-anayen a parmeken” ti hukbo ti umili iti pagilyan. Agipaspasaknap dagiti soldado kadagiti istorya ti “panangabak” da tapno parparangen a “maab-abak” ti hukbo ti umili.
Kadagiti biktima, 17 ti hors de combat (dagiti kombatant nga awananen ti kabaelan a lumaban gapu ta sugatan wenno agsakit), saan a kombatant wenno dagiti retirado ti rebolusyonaryo a tignay. Isuda ket inaresto dagiti yunit ti AFP, ngem imbes nga ideklara a balud ti gubat ket ingagara a pinatay dagiti berdugo.
Pammapatay iti kadawyan a mannalon. Pinatay dagiti soldado ti 2nd IB dagiti mannalon a da Roger Clores ken Ronnel Abril iti Purok 3, Barangay Simawa, Uson, Masbate idi Setyembre 26. Segun kadagiti residente, agas-asikaso laeng ti nuang iti igid ti karayan dagiti biktima idi patayen ti militar. Kas iti kadawyan a modus, parparwaren ti 2nd IB a nakaengwentro daytoy ti maysa a yunit ti NPA-Masbate iti nasao a purok ti alas-5:40 ti bigat a bimmayag kano ti 20 minuto. Ditoy a pinarwar da a napatay ti dua a mannalon ken nakumpiskar ti nadumaduma a paltog ken armas panggubat.
Pammapatay iti natataengan. Kinemmeg, inpan iti kabakiran santo ginagara a pinapatay dagiti soldado ti 15th IB ken kamkameng ti Philippine National Police-Special Action Force (PNP-SAF) ti 69-anyos a mannalon a ni Ramon Enseniales idi Hulyo 29 idiay Cauayan, Negros Occidental. Parparwaren ti 15th IB a Nalabbaga a mannakigubat ni Enseniales a napatay iti maysa nga armado nga engkwentro. Iti ulat ti maysa a residente a saksi, pinalikmutan dagiti soldado ti nagdagusan a balay ni Enseniales iti Sityo Pasto, Barangay Basak nu sadinno a pinidot da sakbay nga inpan da iti bakir isuna. Mano nga oras ti napalabas, nakangngeg laengen dagiti residente ti agsasaruno a putok ti paltog. Mapapati nga inpasidong da met iti nakaro a tortyur ti lakay sakbay da a pinatay banda ti ala-1 ti malem.
Pammapatay iti hors de combat. Ingagara pinatay ti 8th IB ti agsakit a Nalabbaga a mannakigubat ti NPA-Rizal a ni Ka Wally Agudes (Ka KM) idi Hulyo 18 iti Barangay Burgos, Rodriguez, Rizal. Segun kadagiti saksi, nakita da a sibibiag ni Ka KM a naggandat nga itarayan dagiti rimmaut a soldado. Nangngeg da met a nagpukkaw ni Ka KM a saan a lumaban isuna ken ti pukkaw ti maysa a soldado nga adda ti pagpakpakleben na. Adda ti nakaro a trangkaso ni Ka KM a makagapu ti panagtalinaed na iti komunidad. Saan a makapagna a nasayaat ken awan ti kabaelanna a lumaban.
Kapada met ti nagmaayan ti Nalabbaga a mannakigubat a ni Kaliska Dominica Peralta (Ka Rekka). Idi Abril 10, pinarigat ken pinatay dagiti pasista a tropa ti 48th IB ni Ka Rekka kalpasan a makemmeg isuna iti Barangay Butong, ili ti Quezon, probinsiya ti Bukidnon. Awan ti armas na idi maarestar. Dati isuna nga estudyante ti University of the Philippines-Diliman.
Nakaro met a panaglabsing iti internasyunal a makatao a linteg ti sinagaba dagiti Martir ti Panay idi Agosto. Namartir iti serye dagiti depensiba nga aksyon idi Agosto 5 agingga 15 idiay Iloilo da Maria Concepcion Araneta-Bocala (Ka Concha), Vicente Hinojales (Ka Hadjie/Ka Emil), Benjamin Cortel (Ka Amor/Ruby/Mamang), Romulo Iturriaga Gangoso (Ka Reagan/Bi boy/Pedik), Jielmor Gauranoc (Ka Doc/Tango/Baron), Juvylene Silverio (Ka Kaykay/Purang), Armando Savariz (Ka Nene/Kulot) ken Rewilmar Torrato (Ka Minerva/Mara/Moray). Segun kadagiti kapamilya dagiti martir, napaliiw da dagiti naidumduma a marka kadagiti bangkay idi innalada dagitoy iti punerarya. Adda ti nadumaduma a tipo dagiti sugat, karaman ti dadakkel ken babassit nga abot iti barukong, naputed-puted a takyag ken nalablabes a lamma manipud iti ulo agingga saka. Dagitoy a sugat ket nairut a mangipakpakita a posible a naipasidong iti nakaro a panagparigat ken tortyur dagiti biktima sakbay da a pinatay.
Naimaldit met ti Ang Bayan ti 27 a biktima ti napaay a a pammapatay idiay Kalinga, Nueva Ecija, Aurora, Albay, Sorsogon, Negros Occidental, Northern Samar, Samar ken Sultan Kudarat. Karaman kadagitoy a kaso dagiti agop-operasyon a yunit ti militar, a ti amak da a maunaan, ket basta laeng agpalpaltog iti siasinoman a masabatda iti bakir wenno dalan. Kabilang kadagiti biktima ti 4-bulan a masikog.
Saan met a bumaba iti 44 ti nagsagaba iti tortyur iti ima dagiti soldado. Gistay kagudwa iti bilang dagiti biktima ti tortyur ket layon a pinapatay ti berdugo a militar. Kabilang kadagiti biktima ti dua a masikog a Nalabbaga a mannakigubat a tinortyur ken pinarigat idi maaresto. Ti dadduma kadagiti biktima ti tortyur ket mannalon a maipaspasidong iti nakaro nga interogasyon ken ti dadduma ket pagpupudotan laeng ti soldado bayat nga agop-operasyon dagiti yunit da.
Panagaresto, panagdukot, panagpangta, pananglipit ken intimidasyon
Nakailista ti AB ti 65 kaso ti arbitraryo a panagaresto ken detensyon nu sadinno a saan a bumaba iti 149 ti biktima, a kaadwan ket mannalon. Dagiti biktima ket napilaan ti nadumaduma a pinarbo a kaso tapno mabayag a maitantan da iti pagbaludan. Karaman kadagiti kadawyan a kaso nga naipila kadakuada ti illegal possession of firearms and explosives, pammapatay ken napaay a pammapatay, terorismo ken “terrorism financing.”
Ti dadduma kadakuada ket nagsagaba ti ingagara a pannakaitantan ti panagiproseso dagiti korte kadagiti papeles tapno saanda a dagus a maruk-atan. Ti dadduma pay, nangruna kadagiti prubinsya, ket iligal a maibalbalud kadagiti kampo militar nga awan ti mandar ti korte ken saan a mapalpalubosan a mabisita dagiti pamilyada.
Kasasaad ti balud-pulitikal. Agtultuloy nga umad-ado ti bilang dagiti balud pulitikal iti maiyar-aramid a kampanya ti panagaresto ti rehimen Marcos kadagiti aktibista ken progresibo. Iti listaan ti Karapatan, adda 757 balud pulitikal iti pagilyan nu sadinno a 103 ket natataengan ken 97 ti addaan sakit. Adda iti 156 kadagiti balud ket babbai, bayat a 17 met ket konsultant iti kapya ken istap ti National Democratic Front of the Philippines.
Nailista met iti napalabas a tawen ti sumagmamano a kaso ti pannakatay dagiti balud pulitikal gapu iti nabayag a pannakabalud, saan a nasayaat a kundisyon iti pagbaludan ken panangbaybay-a kadagiti medikal a pagkasapulanda. Kabilang ditoy ni Jude Rimando, 58, maysa a beterano nga organisador ti mangmangged, a pimmusay idi Hulyo 23 gapu iti Stage 4 liver cancer. Naaresto isuna idi Enero 6, 2021 ken naikulong idiay Metro Manila District Jail-Annex 2 iti Camp Bagong Diwa, Taguig City.
Aduan a panagkemmeg kadagiti katutubo. Kinemmeg ti pinagtipon a pwersa ti pulis ken dagiti pribado a tauhan ken maton ti Hacienda Almeda ti saan a bumaba ti 29 a Mangyan-Iraya a residente ti asyenda Abra de Ilog, Occidental Mindoro idi Oktubre 18. Kabilang kadagiti inaresto ti 17 a natataengan ken 12 a menor de edad a mangilablaban iti ansestral a daga da. Ti Hacienda Almeda ket paset ti 31 ektarya nga ansestral a daga dagiti Iraya nga maag-agaw kadakuada babaen ti panaglipit, militarisasyon ken panangallilaw dagiti armado a maton ken ahente ti estado.
Naranggas a panagaresto iti protesta. Idiay Mendiola, iligal nga inaresto dagiti pulis ti Manila ni Nilo Mortifero idi Nobyembre 30. Ni Mortifero ket maysa a senior citizen ken organisador ti Bayan Muna a kagapgapu laeng iti stroke. Ni Ka Nilo ket kinemmeg bayat a magmagna a mapan iti banyo. Kinasuan isuna dagiti pulis kadwa na ti pangulo ti Kilusang Mayo Uno a ni Ka Elmer Labog ken dadduma pay nga aktibista.
Panangikaso ti “terrorism financing.” Iti maudi a lista ti alyansa a Defend NGOs, 69 non-government organization (NGO) iti intero a pagilyan ti makapadpadas ti panaglipit kagiddan ti panagsango kadagiti pinarbo a kaso nga adda kainaigan na iti “terrorism financing” iti sidong ti agdama nga administrasyon. Sabali pay dagitoy kadagiti nakasuan ti mismo a “terorismo.”
Laban iti JASIG a panagaresto kadagiti konsultant ti NDFP. Tallo a konsultant iti kapya ti NDFP ti inaresto ti rehimen Marcos idi Oktubre, labsing iti Joint Agreement on Safety and Immunity Guarantees (JASIG). Kinemmeg dagiti pulis ken militar da Wigberto Villarico idi Oktubre 24, Simeon Naogsan idi Oktubre 21 ken Porferio Tuna idi Oktubre 2. Amin da ket agipatpatungpal ti trabaho para iti NDFP ken agiyar-aramid ti konsultasyon kadagiti organisasyon ti masa idi arestaren dagiti pwersa ti estado. Dagitoy a panagaresto ket agdadata a panangdiskaril iti posible a panaglukat ti saritaan iti kapya iti baet ti GRP ken NDFP umannurot iti napirmaan nga Oslo Joint Statement idi Nobyembre 2023.
Naimaldit met ti AB iti napalabas a tawen ti 70 a biktima ti panagdukot. Dagiti kaso ti panagdukot ket addaan nalawag nga intensyon ti estado nga igagara nga ilemmeng ti biktima ken iyulbod a dagitoy ket adda iti kustodiya da. Ti dadduma kadagiti biktima ket inparang ti estado a natayen kalpasan ti sumagmamano a panawen ti pannakapukaw, wenno nu saan ket naibalud iti pinarbo a kaso wenno parparwarenda a “simmurender” a kameng ti hukbo ti umili.
Panagdukot iti karuruar a balud pulitikal. Dua a bulan a napukaw ni Rowena Dasig kalpasan a dukuten isuna dagiti pwersa ti estado idi Agosto 22, aldaw ti “pannakawayawa” na iti pagbaludan. Sakbay nga inkapilitan a pinukaw isuna, inbasura ti korte idiay Gumaca, Quezon ti kaso nga illegal possession of firearms, ammunitions and explosives a naipila kenkuana ken ti kadwa na a ni Miguela Peniero. Ti dua ket naaresto idiay Purok Banaba, Barangay Caridad Ibaba iti ili ti Atimonan idi Hulyo 12, 2023.
Dagiti nadukot nga aktibista idiay Bicol. Idiay Albay, dinukot dagiti pwersa ti estado ni James Jazmines, 63, dati nga upisyal ti Kilusang Mayo Uno ken kabsat ti konsultant iti kapya ti NDFP a ni Alan Jazmines idi Agosto 23. Naudi a nakita isuna idiay Barangay San Lorenzo, Tabaco City. Manipud iti sektor ti kabataan-estudyante, nagserbi nga upisyal iti impormasyon iti KMU ken executive director ti Amado V. Hernandez Resource Center. Manipud katengngaan ti dekada 2000, nagtrabaho isuna kas tagabalakad kadagiti usapin ti information technology.
Mano nga aldaw kalpasan daytoy, nadulot met ti 66-anyos a ni Felix Salaveria Jr nga aktibo a kameng ti Cycling Advocates (CYCAD) idi Agosto 28. Ni Salaveria ket masansan a kadwa ni Jazmines iti panagbisekleta na. Nagserbi ni Salaveria a maysa kadagiti nangibangon ti Tunay na Alyansa ng Bayan Alay sa mga Katutubo ken Kabataan para sa Tribung Pilipino idi dekada 1980.
Iti sidong ti rehimen Marcos, naimaldit ti Ang Bayan ti 233 biktima ti panagdukot. Kadagitoy, saan a bumaba iti 43 ti desaparesido ken saan pay a nasarakan. Kabayatanna, 32 kadagiti nadukot ti napapatay, 29 ti naibalud, 10 ti parparwarenda a “simmurender” ken 68 ti naiparang ngem agtultuloy a liplipiten ti estado. Sangapulo kadagiti biktima ket ubbing nga inaramid a “hostage” ti militar. Adu kadagiti kaso ket naimaldit iti kaaw-awayan iti panawen ti naiinget nga operasyon kombat ti militar.
Nakaimaldit met ti AB ti saan a bumaba iti 22,223 biktima ti panagpangta, panaglipit ken intimidasyon. Kangrunaan a sumangsango iti kakastoy a kaso dagiti mannalon a patpatalawen dagiti apo’t daga ken agkamkamkam kakumplot dagiti pwersa ti estado.
Dakdakkel daytoy a bilang nu iraman ti rinibo a naiparada ken inkapilitan a “pinasurender” ti militar kas kameng wenno tagasuporta ti NPA iti kasyudadan ken kaaw-awayan. Kadagiti kaso ti “panagpasurender,” saan a manmano ti gundaway nga inaramat ti militar ti panagiwaras ti ayuda tapno alaan ti litrato dagiti residente ken ibaga a “simmuko” da.
Agtultuloy ti Red-tagging, pammadakes ken awan-batayan a panangisilpo kadagiti indibidwal ken organisasyon iti armado a tignay tapno lipiten isuda. Daytoy ket iti laksid ti desisyon nga inparuk-at ti Korte Suprema idi Mayo nu sadinno a nalawag nga indeklara daytoy a ti Red-tagging ket pangta iti biag, wayawaya ken kinatalged ti siasinoman. Agsusumbangir pay latta ti mairekrekord nga insidente ti panagipaskil iti nagnagan dagiti lider-masa kadagiti poster a mangisilsilpo kadakuada iti rebolusyonaryo a tignay, panagisayangkat kadagiti pulong kadagiti eskwelaan ken komunidad nga awan sabali a panggep nga i-red-tag dagiti organisasyon a nailyan-demokratiko ken nasaknap a pammadakes iti social media.
Panaglipit kadagiti kapamilya dagiti namartir. Maysa kadagiti nagbalin a porma ti panaglipit dagiti pwersa ti estado kadagiti pamilya dagiti Nalabbaga a mannakigubat ket ti panangipaidam kadakuada iti bangkay dagiti agmarmartir ken awan-sarday a panagharas. Maysa ditoy ti kaso ti panagharas iti pamilya a Ritual.
Dandani makalawas a maliplipit ken mapawpawilan dagiti kapamilya ni Susan Ritual (Ka Gemma), namartir iti Barangay Bacong Sigsigan, Famy, Laguna idi Nobyembre 28, a maala ti bangkay na tapno malamayan ken maipunpon. Saan pay a nakuntento, inlibas ken hinosteyds dagiti soldado ti dua a kabsat ni Ka Gemma a da Paulino ken Sherlyn Ritual a koma ket mangala iti bangkay ti kapamilya da. Pwesado nga innala dagiti pulis ti bangkay ken “inyawidda” kadwa ti agkabsat a Ritual idiay Aurora. Uray ti lamay ken punpon ni Ka Gemma ket saan a sinardengan dagiti soldado.
Alyaw ti militar kadagiti komunidad
Iti nagan ti nagulib a panggep a naan-anayen a “rebbeken” ti rebolusyonaryo a tignay iti kaaw-awayan wenno “pagtalinaeden” ti nagun-od a balligi ken deklarasyon nga “insurgency-free” kadagiti prubinsya, saksakupen dagiti operasyon kombat ti AFP ken PNP ti adu a komunidad iti kaaw-awayan. Agtultuloy a nakapakat ti bata-batalyon a pwersa ti military ken pulis iti adu a komunidad dagiti mannalon ken nailyan a minorya.
Nailista ti AB ti saan a bumaba iti 20,396 biktima ti pwersado a panagpabakwit ken dislokasyon iti napalabas a 12 bulan. Nadistorbo ti panagadal ti agarup 1,822 nga ubbing ken kabuklan a 5,281 katao iti panagaramat dagiti soldado ti AFP kadagiti sibilyan nga istruktura, a labsing iti internasyunal a makatao a linteg.
Iti kabuklan, nailista ti AB ti 67 a kaso ti aerial bombing, istraping ken panagkanyon idiay Abra, Kalinga, Ilocos Sur, Cagayan, Nueva Vizcaya, Aurora, Nueva Ecija, Quezon, Camarines Sur, Northern Samar, Samar, Capiz, Iloilo, Negros Occidental ken Bukidnon. Biktima ditoy ti nasurok 13,000 katao.
Panangrabngis iti karbengan ti babbai ken ubbing
Saan a marukod ti brutalidad ti AFP ken PNP iti narugit a kontra-insuhensya a gera da laban iti rebolusyonaryo a tignay. Iti nadumaduma a paset ti pagilyan, adu nga ubbing ken babbai ti biktima dagiti operasyon militar ken agdadata a punpuntiryaen dagiti armado a gamat ti estado.
Iti listaan ti AB, maysa a menor-de-edad ti pinatay dagiti soldado bayat a ginasut ti biktima ti inkapilitan a panagbakwit ken dislokasyon gubway ti awan-pilpilyenna a panagpalpaltog, panagkanyon ken panagbomba asideg kadagiti komunidad da.
Pammapatay iti 16-anyos. Pinatay ti 7th IB ti 16-anyos nga estudyante a ni Eusibio Cranzo, a mabigbig met a ni Kuni Cuba, idi Hunyo 9 iti Sityo Kiluding, Barangay Kiadsam, Sen. Ninoy Aquino, Sultan Kudarat. Segun iti ulat, agaw-awid ni Cranzo kadwa na ti kabsat ken dua a gagayyem na idi masabat da ti agop-operasyon a yunit ti 7th IB. Dagus a napuntaan ni Cranzo iti panagpaltog dagiti soldado, bayat a nakataray iti igid a kamaisan ti tallo a kadwa na.
Panagaresto iti maladaga. Iti saan a natudo a petsa idi Mayo, inaresto dagiti pwersa ti estado ni Baby Arnejo ken ti maladaga na iti Barangay Madao, Uson, Masbate. Pabpabasolenda isuna a kameng ti NPA uray inpetteng dagiti residete a ni Arnejo ket sibilyan ken nabayagen nga agin-indeg iti nasao a baryo. Ginandat dagiti pulis mga alaen ti maladaga ni Arnejo ngem nalapdan isuda dagiti bumaryo. Gapu iti panagpinget dagiti residente, naikabil iti nasimpa a kustodiya ti maladaga bayat a nakabalud ti inana.
Nailista met ti AB ti uppat a kaso ti panagrames ken sekswal a panagabuso laban iti babbai. Kabilang ditoy dagiti kaso idiay Batangas, Northern Samar ken Metro Manila. Kabayatanna, maysa a masikog ti pinatuduan ti bala ti AFP idiay Aurora.
Hustisya!
Hustisya ti nagkaykaysa a pukkaw ti umili a Pilipino para iti amin a biktima ti panaglabsing iti karbengan-tao ti rehimen US-Marcos. Kas paset ti panangilaban dagiti sektor iti karbengan-tao, nadumaduma a tipo ti dangadang ti masa ti naisayangkat iti napalabas a tawen.
Iti maikadwa a paset ti tawen, nagbalin a sentro ti imbestigasyon iti Kongreso dagiti krimen ti rehimen Duterte iti pammarang a gera kontra-droga daytoy. Naiduron ti Kongreso a sakupen uray dagiti kaso ti ekstra-hudisyal a pammapatay kadagiti aktibista, salaknib iti karbengan-tao, aglawlaw ken dadduma pay ti napalabas a rehimen. Idi Nobyembre, intakder dagiti biktima ken pamilya dagiti biktima ti alyansa a Duterte Panagutin, kadwa ti dati a senador a ni Leila de Lima. Inpaibalud ni Duterte ni de Lima iti nasurok pito a tawen iti pinarbo a kaso nga inbasura amin ti korte. Kagiddan daytoy, intakder met dagiti ina ti Mothers for Justice iti sidong ti Gabriela. Inpaganetget dagiti grupo ti naun-uneg a panagimbestigar kadagiti krimen ni Duterte. Kagiddan daytoy, singsingiren dagiti grupo ti rehimen Marcos iti nabuntog ken kinaawan suporta daytoy kadagiti biktima ti kinaranggas. Inrupir da a makitinnulong ti estado iti International Criminal Court, nu saan ket agsubli ditoy kas kameng.
Bababen ti tuloy-tuloy a kampanya ken panagpinget dagiti pamilya ken abugado, sumagmamanon a detenido pulitikal ti naruk-atan gapu iti kinaawan ebidensya ti pinarbo a kaso a naipila kadakuada. Karaman ditoy ti pannakawayawaya ni Gerardo Dela Peña, ti kalakayan a detenido pulitikal idi Hunyo ken pannakaibasura ti kaso laban iti “Himamaylan 7” idi Nobyembre. Dandani amin dagiti kaso a naipila iti bileg dagiti depektibo a search warrant nga inruar ni Judge Cecilia Villavert ket naipabasuran.
Nagbalin met a nalatak iti napalabas a tawen dagiti serye dagiti welga ken sangsangkamaysa a tignay dagiti mangmangged ken unyon tapno irupir dagiti panawagan da para iti nayon a sweldo, dagiti karbengan iti pagtrabahuan da ken ipangabak ti baro a collective bargaining agreement (CBA). Sumagmamano kadagiti tampok a tignay ti napasamak iti Nexperia Philippines Inc., Daiwa Seiko Philippines, Technol Eight Philippines ken dadduma pay.
Agtultuloy ti militante a panaglaban ti umili ken dagiti salaknib iti karbengan-tao tapno tuloy-tuloy a labanan ti brutal a panagari ti rehimen Marcos. Manipud kadagiti addang a legal wenno ekstra-ligal, agingga kadagiti armado nga aksyon ti New People’s Army, tuloy-tuloy a lumablaban ti umili para iti panangirupir kadagiti karbengan ken panaggun-od ti hustisya. Ibunbunannag, babbabalawen ken singsingirenda ni Marcos kadagiti patakaran iti panangikuspil ken terorismo ti estado.
