Kapin sa duha ka dekada sa kinabuhi ni Ka Gemma (Susan Ritual) ang iyang gihalad sa pag-alagad sa iyang isigka-lumad nga Dumagat ug masang kabus sa kabukiran isip Pulang manggugubat ug kumander sa Bagong Hukbong Bayan (BHB) ug myembro sa Partido. Namartir si Ka Gemma sa Barangay Bacong Sigsigan, Famy, Laguna niadtong Nobyembre 28 samtang naa sa tunga-tunga sa pagtuman sa rebolusyonaryong buluhaton.
Natawo siya sa Barangay Dimanayat, San Luis, Aurora niadtong Oktubre 13, 1984 sa katutubong Dumagat nga pamilya sa kabus nga mag-uuma. Tungod sa kalisud sa kinabuhi, wala na makaeskwela si Ka Gemma. Aron makatabang sa pamilya, miadto siya sa syudad aron magtrabaho isip katabang sa edad nga 13.
Niadtong 2002, nakumbinse si Ka Gemma sa iyang naila nga mga babayeng manggugubat sa ilang lugar nga mosalmot sa yunit sa hukbong bayan. “Bisan pa og nakasinati og krisis sa unang tuig sa iyang paglihok, wala kini nahimong hinungdan aron talikdan ang pakigbisog. Miabante si Ka Gemma taliwala sa mga hagit,” sumala sa parangal sa BHB-Laguna.
Sulod sa 22 ka tuig, gipatuman niya ang mga gimbuhaton isip platun medik, iskwad lider, ikaduhang platun lider sa usa ka kumpanya, ug pampulitikang giya ug instruktor. Giabaga niya kining mga katungdanan ug buluhaton nga walay pagduha-duha.
Sumala pa sa yunit, bisan gikan sa pagpanganak ug nag-atubang sa personal nga mga krisis, tibuok nga gidawat ni Ka Gemma kining mga katungdanan. Gipabatyag niya sa mga kauban ang pag-amuma sa usa ka inahan, nga bisan gusto niya usab nga ipabatyag sa iyang kaugalingong anak, iya kining gibubo sa matag kauban ug masa nga iyang gialagaran.
Grabe ang kasubo sa mga paryente ug pamilya ni Ka Gemma sa pagpatay kaniya sa militar. Doble ang kasakit nga gihatag sa tinuyo nga paglangan ug pagpugong sa mga sundalo ug pulis sa pamilyang Ritual nga makuha dayon ang patayng lawas ni Ka Gemma aron mahaya. Halos usa ka semana nga natanggong ang patayng lawas sa usa ka punerarya tungod sa pagpanghasi sa mga pasistang sundalo.
“Ang pagkamatay ni Ka Gemma wala nagpasabot sa katapusan sa halangdong tumong sama sa gusto ipakita sa reaksyunaryong AFP-PNP ug sa rehimeng US-Marcos II,” pamahayag sa BHB-Laguna. Sumala niini, si Ka Gemma usa ka pruweba nga walay unod ang deklarasyon nga insurgency-free sa mga lungsod sa Laguna sama sa Famy ug Sta. Maria ug hinuon padayon nga gihigugma sa masa ang ilang hukbo niining mga lugara.
Mga katutubong martir
Niadtong Nobyembre, gipasidunggan sa katawhan sa Pilipinas ang mga nasudnong minorya nga naghalad sa ilang kinabuhi sa pakigbisog alang sa kaugalingong paghukom ug nasudnong-demokratikong tumong. Kabahin kini sa tinuig nga pagsaulog sa Indigenous People’s Heroes Day matag Nobyembre 10.
Mga ehemplo sa mga nasudnong minorya ang sama nila Macli-ing Dulag, nga nanguna sa pagsukol sa Chico River Dam Project sa panahon sa diktadurya ni Marcos; Bai Bibyaon Ligkayan Bigkay, unang babayeng datu sa mga Manobo nga nangulo sa ilang pipila ka dekada nga pagpanalipud sa Pantaron Mountain Range; Roy Giganto, usa ka lider Tumandok nga mibarug batok sa Jalaur Megadam sa isla sa Panay; ug daghan pang uban nga nangulo sa pakigbisog sa mga minoryang katawhan.
Daghan usab sa mga katutubo ang nagdesisyon nga mogunit og armas ug moapil sa BHB aron panalipdan ang ilang yutang kabilin ug mga katungod. Lakip niini si Chadli Molintas sa Cordillera, katutubo nga Manide sa Camarines Norte nga si Divine Zureta, mga Lumad nga sila Aprecia Alvarez Rosete (Ka Lalay), Beverly Sinunta (Ka Ayang), Kaerlan Fanagel ug uban pang naghalad sa kinabuhi alang sa gubat sa katawhan.
Kinahanglan usab natong ilhon ang mga indibidwal nga mihalad og panahon aron alagaran ang katutubong mga komunidad sa Pilipinas. Angay sundon sa daghan silang Fr. Fausto Tenorio o Father Pops sa mga komunidad sa Lumad ug Moro nga iyang gialagaran, Chad Booc nga nagsilbing boluntir nga magtutudlo sa mga Lumad sa Mindanao, mga kadre sa Partido ug Pulang manggugubat ug kumander sama nilang Jorge Madlos (Ka Oris), Julius Giron, Menandro Villanueva (Ka Bok), Dionisio Micabalo (Ka Toto), Antonio Cabantan (Ka Manlimbasog) ug gatusan pa nga sama nila.
