Nasurok dua a dekada ti biag ni Ka Gemma (Susan Ritual) ti indaton na iti panagserbi kadagiti kapada na a katutubo a Dumagat ken masa nga anakling-et kas Nalabbaga a mannakigubat ken kumander ti New People’s Army (NPA) ken kameng ti Partido. Namartir ni Ka Gemma idiay Barangay Bacong Sigsigan, Famy, Laguna idi Nobyembre 28 bayat nga adda iti katengngaan ti panagipatungpal ti rebolusyonaryo a trabaho.
Naiyanak isuna idiay Barangay Dimanayat, San Luis, Aurora idi Oktubre 13, 1984 iti katutubo a Dumagat a pamilya ti nakurapay a mannalon. Iti rigat ti biag, saanen a nakaadal ni Ka Gemma. Tapno makatulong iti pamilya na, limmuwas isuna iti kasyudadan tapno sumrek kas agtagibalay iti naganos nga edad a 13.
Idi 2002, ni Ka Gemma ket nakumbinsir dagiti naam-ammo na a babbai a mannakigubat iti lugar da nga agkameng iti yunit ti hukbo ti umili. “Numanpay nakapadas ti krisis iti umuna a tawen ti panagtignay na, saan a nagbalin daytoy a rason tapno tallikudan na ti dangadang. Immabante ni Ka Gemma iti laksid dagiti karit,” segun iti parangal ti NPA-Laguna.
Iti uneg ti 22 tawen, nagakem isuna kadagiti trabaho kas platun medik, iskwad lider, maikadwa a platun lider iti maysa a kumpanya a yunit ken pangpulitika a giya ken instruktor. Binaklay na dagitoy a rebbengen ken trabaho nga awan ti panagdudua.
Istorya pay ti yunit, uray nagtaud isuna iti panaganak ken simmango kadagiti personal a krisis, naan-anay nga inawat ni Ka Gemma dagitoy a rebbengen. Inparikna na kadagiti kakadwa ti taripato ti maysa nga ina, a numanpay kayat na met a naan-anay a maiparikna iti bukod na nga anak, ket inbukbok na iti tunggal kadwa ken masa a pagserserbian na.
Napalaus ti panagladingit dagiti kakabagyan ken pamilya ni Ka Gemma iti panangpatay kenkuana ti militar. Doble a saem ti inpaay ti palalo a panangitantan ken pananglapped dagiti soldado ken pulis iti pamilya a Ritual a maala a dagus ti bangkay ni Ka Gemma tapno malamayan. Dandani makalawas a natantan ti bangkay iti maysa a punerarya gapu iti panagliplipit dagiti pasista a soldado.
“Ti ipupusay ni Ka Gemma ket saan a kaipapanan ti panaggibus ti naindaklan a sagudayen kas ti kayat nga ipakita ti reaksyunaryo nga AFP-PNP ken rehimen US-Marcos II,” rakurak ti NPA-Laguna. Kunada, ni Ka Gemma ket pammaneknek nga ubbaw ti deklarasyon nga insurgency-free dagiti ili iti Laguna kas ti Famy ken Sta. Maria, nu di ket agtultuloy a dungdungwen ti masa ti hukbo da kadagitoy a lugar.
Dagiti katutubo a martir
Idi Nobyembre, pinadayawan ti umili a Pilipino dagiti nailyan a minorya a nagibuwis ti biag da para iti dangadang para iti bukod-a-pangngeddeng ken nailyan-demokratiko a tarigagay ti umili. Paset daytoy ti tinawen a panagrambak iti Indigenous People’s Heroes Day tunggal Nobyembre 10.
Pagwadan dagiti nailyan a minorya kas kada Macli-ing Dulag, a nangiyuna iti panaglaban iti Chico River Dam Project idi panawen ti diktadura a Marcos; Bai Bibyaon Ligkayan Bigkay, kaunaan a babae a datu dagiti Manobo a nangidaulo iti mano a dekada a panangsalaknib da iti Pantaron Mountain Range; Roy Giganto, maysa a lider Tumandok a timmakder laban iti Jalaur Megadam iti isla ti Panay; ken adu pay a nangidaulo iti dangadang dagiti katutubo nga umili.
Adu met kadagiti katutubo ti nangngeddeng nga agarmas ken tumipon iti NPA para iti panangilaban iti ansestral a daga ken karbengan da. Kabilang ditoy ni Chadli Molintas ti Cordillera, katutubo a Manide ti Camarines Norte a ni Divine Zureta, dagiti Lumad a da Aprecia Alvarez Rosete (Ka Lalay), Beverly Sinunta (Ka Ayang), Kaerlan Fanagel ken dadduma pay a nagibuwis ti biag para iti gubat ti umili.
Rumbeng met a bigbigen tayo dagiti indibidwal a nangipaay ti panawen da tapno pagserbian dagiti katutubo a komunidad iti Pilipinas. Nasken a tuladen ti adu da Fr. Fausto Tenorio wenno Father Pops kadagiti komunidad ti Lumad ken Moro a nagserbian na, Chad Booc a nagserbi a boluntir a manursuro dagiti Lumad ti Mindanao, dagiti kadre ti Partido ken Nalabbaga a mannakigubat ken kumander kas kada Jorge Madlos (Ka Oris), Julius Giron, Menandro Villanueva (Ka Bok), Dionisio Micabalo (Ka Toto), Antonio Cabantan (Ka Manlimbasog) ken ginasut pay a kapada da.
