Grabe ka lisud ug delikado ang trabaho sa usa ka “mangrahaay” o pagpanguha og kahoy pangsugnod aron ibaligya. Taliwala niini, kini lamang ang panginabuhian sa daghang lumad nga Manobo nga gipalayas sa militar gikan sa ilang mga komunidad sa Surigao del Sur sukad niadtong 2019. Dili sila makabalik sa ilang yutang kabilin, nga okupado sa militar ug gikawkaw sa mga kumpanya sa dagkung mina ug komersyal nga plantasyon.
Sa pagraha, gina-chainsaw ang kahoy nga pangsugnod. Ginahakot kini pauli sa mga balay ug didto ginabugha ug ginapayl. Kinahanglan kining ipaligid (bardown) sa pangpang ug pas-anon (bar-up) kung walay kabaw nga magamit alang sa paghakot ilabina layo ang patag.
“Delikado na, kulang pa kaayo ang kita,” sumala ni Anie, usa ka Manobo nga nabuhi pinaagi sa raha. Adunay higayon nga naligiran siya og dakung bato samtang paingon sa gikahimutangan sa gipaligid nga troso. Makapila ka beses na usab siyang naligid, nasamdan sa ulo ug halos mawad-an og panimuot.
Sa pagbugha sa kahoy, kinahanglan nilang sundon ang istandard nga 22 pulgadang gitas-on ug gidak-ong kahon-posporo sa matag lipak. Bugkuson kini sa taglima ug tapukon hangtud moabot og 50 ka bugkos o usa ka “payl.” Ginapalit kanila ang usa ka payl sa presyong ₱100-₱300, depende sa klase sa kahoy. Pinakamahal ang kahoy nga Kulipapa o Dangula.
Ginapalit sa komersyante ang sugnod nga Kulipapa sa presyong ₱6/tali ug ginabaligya kini sa presyong ₱12/tali ngadto sa mga konsyumer. Ang mangrahaay migasto og ₱500 alang sa pag-abang sa chainsaw, tulo ka litrong gasolina, usa ka guide bar oil ug 2T oil, ug usa ka kilong “tiebox” (nga magamit hangtud sa 40 ka payl). Sa maong kantidad, nakahimo sila og 48 ka troso nga may 10 ka pulgadang dayametro.
Sumala ni Anie, 10 ka myembro ang ilang pamilya ug lima niini nag-eskwela. Ang iyang kinitaan nga ₱3,000 kada semana kulang kaayo para sa ilang mga panginahanglan. Sa bugas pa lang, dili na kini paigo. Anaa sa tulo ka gantang kada adlaw ang ilang nakonsumo isip pamilya, nga nagkantidad og ₱145/ganta o ₱435/adlaw.
Sama ni Anie, daghang Manobo, labi na ang mga tigulang, ang nangandoy nga makabalik sa ilang natawhang komunidad diin libre silang nakapahimulos sa grasya sa kinaiyahan. Dinhi, adunay mga pagkaon nga dili na nila kinahanglan paliton. Gawasnon silang makatanum og pangkonsumo ug duranteng tanum alang sa pangibuhian. Sa ilang gikahimutangan karon, tanan nilang pagkaon ginapalit sa taas kaayong presyo. Wala sila nakadawat og suporta gikan sa bisan unsang ahensya sa reaksyunaryong gubyerno. Sila mga mag-uuma nga walay yuta, nga napugos mosulod sa trabaho sama sa pagraha ug uban pang trabaho nga gamay kaayo ang kita.
