Pasiuna

Ginpabagsik sang rehimen Marcos kag armadong pwersa sini ang mga pag-atake kag pagpangsumpo sa pumuluyong Pilipino sang nagligad nga tuig. Nag-anaw ang dugo kag wala-tuo ang nalista nga kaso sang mga paglapas sa tawhanon nga kinamatarung sa ngalan sang lubos nga paglutos sa rebolusyonaryong kahublagan sa katapusan sang 2024 nga gintalana nga bag-o nga target sang rehimen. Agud hatagan sang dagway ang mga kaso nga ini kag mag-amot sa kampanya para sa hustisya, ginpagwa sang Ang Bayan (AB) ang report nga ini sa kahimtangan sang tawhanon nga kinamatarung sa pungsod sa nagligad nga tuig.

Ang report nga ini gikan sa impormasyon nga gintipon kag gin-analisa sang AB nahanungod sa mga kaso sang paglapas sa tawhanon nga kinamatarung nga ginpatigayon sang Armed Forces of the Philippines (AFP), Philippine National Police (PNP) kag iban pa nga armadong ahente sang rehimen US-Marcos halin Disyembre 1, 2023 tubtob Disyembre 1 subong nga tuig. Ginalaragway diri ang kagrabehon sang brutalidad kag kalakasan nga gin-antus sang pumuluyong Pilipino sa idalum sang nagapadayon nga kampanya sang pagpangsumpo kag kontra-insurhensya sang rehimen US-Marcos.

Kasubong sang nagligad, madamo nga mga kaso sa kaumhan ang wala nalista bangud sa kabudlayan nga magpadala sang mga report ang mga yunit nga naga-atubang sang masingki nga operasyon militar. May pila ka mga kaso man nga ang solo nga nalista amo ang insidente lang kag wala natumod ang pat-ud nga isip sang mga biktima.

Indi masyado nasakop sa subong nga report nga ini ang madamo nga paglapas sa tawhanon nga kinamatarung sang pumuluyong Moro nga masami indi mabuyagyag sa publiko. Wala man nasakop sang report ang mga ekstrahudisyal nga pagpamatay sa idalum sang peke nga gyera kontra-droga sang rehimen Duterte nga ginpadayon sang subong nga rehimen. Sa report sang The Dahas Project, indi magnubo sa 370 ang biktima sa peke nga gyera nga ini halin sang magpungko si Ferdinand Marcos Jr sa poder.

Gingamit sang AB sa report nga ini ang internasyunal nga talaksan sa pagtantya sang isip sang mga biktima sang ebakwasyon kag militarisasyon, kag sa isip sang mga bata nga apektado.

Patakaran sang pagpangsumpo

Sa pihak sang pagtinguha ni Ferdinand Marcos Jr nga hingalitan ang pagkabuyagyag sang higko kag maduguon nga rekord sang mga Duterte para irehabilita ang imahen sang iya pamilya, indi matago ang kaugalingon niya nga brutal kag pasista nga paghari gamit ang mga kampanya sang pagpangsumpo sang ginsundan niya nga rehimen. Ginpahulag niya ang mga berdugo nga institusyon kag ahensya halin sa pungsodnon tubtob sa lebel-barangay agud lagson ang sin-o man nga nagapanindugan kag nagabatikos sa iya inutil kag dunot nga paghari.

Sadtong Enero, ginlunsar ni Marcos ang islogan nga “Bagong Pilipinas” agud magserbe nga panabon sa dunot nga estado, pareho sang sadto “Bagong Lipunan” sang iya diktador nga amay. Wala sang bisan ano nga pundamental nga “bag-o” sa mapiguson kag mahimuslanon nga mala-kolonyal kag mala-pyudal nga sistema sa Pilipinas. Padayon nga nagapagusa sa gahum ang pamilya Marcos, ginabawi ang tanan nga kinawat nga manggad kag nagahari gamit ang mga instrumento sang terorismo sang estado.

Dugang pa diri, nagtukod man si Marcos sang Special Committee on Human Rights Coordination nga epekto sang Administrative Order No. 22 sadtong Mayo. Santo sa mando, magaserbe nga “taga-koordina” sa mga hambalanon sa tawhanon nga kinamatarung ang komite. Nagpadihot man ini sang pagtukod sang Inter-Agency Committee on International Humanitarian Law (IAC-IHL) nga epekto sang Executive Order No. 77 nga ginpirmahan sadtong Nobyembre 22. Ginlunsar man sini ang National Human Rights Action Plan (NHRAP) subong nga Disyembre. Ang mga ini desperado nga pagtinguha agud bayuan ang malala nga kahimtangan sang tawhanon nga kinamatarung.

Sa likod sang mga mando nga ini, buylo nga ginapatuman sang AFP kag PNP ang mahigko nga todo-gyera batuk sa pumuluyong Pilipino sa kasyudaran kag kaumhan. Sa balayon sang National Security Policy (NSP) 2023-2028, nagapadayon ang masingki nga pasistang terorismo sang estado, pagluhod-luhod sa imperyalismong US kag pagsumpo sang mga pwersang patriyotiko kag demokratiko.

Sa pihak sang pasulit-sulit nga ginangasal sang US, AFP kag ni Marcos kaangot sa “pagliso” sang armadong pwersa sang pungsod halin sa “internal nga depensa” padulong sa “eksternal nga depensa” tungod “mahuyang na” ukon “nalutos na” ang Bagong Hukbong Bayan (BHB), nagapabilin ang kadam-an nga pwersa sang AFP sa kaumhan kag mga larangan gerilya. Pasulit-sulit man ang pagwaragwag sini nga pito ka mga mahuyang nga larangan gerilya na lang ang nabilin, apang linibo nga mga pwersang militar, pulis kag para-militar pa gihapon ang ginapahulag para sa kampanya kontra-insurhensya. Nagapadayon ang pagpangibabaw sang AFP sa mga sibilyan nga ahensya kag lokal nga gobyerno tubtob sa lebel-barangay paagi sa National Task Force-Elcac.

Ginagamit nga instrumento ni Marcos ang Anti-Terrorism Law kag Terrorism Financing Prevention and Suppression Act agud ipiton kag pahipuson ang mga kritiko kag nagahambal batuk sa iya rehimen, kag bisan ang ordinaryo nga pumuluyo. Nabuyagyag sa ulihi nga kwarto sang tuig ang ginatawag nga “Project Exit the Greylist” sang rehimen Marcos nga ginagamit sa arbitraryo nga pagpasaka sang mga kaso nga “terrorism financing” batuk sa lain-lain nga organisasyon kag grupo pang-kauswagan sa pungsod. Kapid sini ang isa ka 2021 “Order of Battle” diin nakalista sa mga pasakaan sang kaso ang kilala nga mga tawong simbahan, mamumugon pang-kauswagan kag aktibista.

Gintarget sang rehimen ang ginabansagan sini nga “mga ligal nga prente sang CPP-NPA-NDFP” agud kuno “pauntaton ang rekrutment, utdon ang suporta pang-pinansya kag awayon ang propaganda.” Kadungan ini sa malisyoso nga pag-angot sa mga aktibista sa armadong kahublagan ukon Red-tagging agud hatagan sang rason ang mapintas nga pag-atake sa ila.

Sa kaumhan, ginpaidalum sa mas masingki nga militarisasyon kag okupasyon ang mga komunidad sa dagway sang mga focused military operation (FMO) kag okupasyon sa mga baryo sa tabon sang Retooled Community Support Program (RCSP). Sa mga operasyon nga ini, mga sibilyan kag mangunguma ang nagapanguna nga ginatarget sang kalakasan militar kag pagpanumpo. Kadungan sini ang patarasak nga aerial bombing, istraping kag pagpangkanyon sa mga kaumhan kag kabukiran nga nagabutang sa peligro sang kabuhi sang mga sibilyan kag nagaguba sa kapalibutan.

Ginapatuman sang NTF-Elcac sa mga komunidad sa kaumhan ang programa nga “Balik-Loob (Pagbalik sa sabak sang gobyerno)” kag “Barangay Development Program” nga “pagpasurender” sa mga sibilyan kag pagpangkurakot sa pondo sang pungsod. Padayon man ang patarasak nga nga paglapas sang estado sa mga pagsulundan sa gyera, sa dagway sang hungod nga pagpatay sa mga pilason nga mga hangaway, pagpatay sa mga sibilyan sa mga “peke nga engkwentro” kag pagpaantus sa bug-os nga komunidad sa mga panahon sang operasyon kombat.

Mga paglapas sa tawhanon nga kinamatarung

Sa listahan sang Ang Bayan, 83,560 ang nangin biktima sang mga paglapas sa tawhanon nga kinamatarung sang rehimen US-Marcos halin Disyembre 2023 tubtob Disyembre 1. Nalista sang AB ang 975 ka kaso (ukon halos tatlo ka kaso kada adlaw) sang mga paglapas sa tawhanon nga kinamatarung sa bug-os nga pungsod. Ang pila sa mga biktima naga-atubang sang 2-3 ka kaso sang paglapas sa ila tawhanon nga kinamatarung.

Sa abereyds, indi magnubo sa lima ang biktima sang pangpulitika nga pagpamatay kada bulan. May yara isa ka biktima sang pag-abdak kag halos isa ka biktima sang tortyur kada semana. Nakalista ang AB sang 60 ka biktima sang pagpamahog, pagpanghadlok kag intimidasyon kada adlaw. Indi magnubo sa 20,396 ang nangin biktima sang pwersa nga pagpabakwit kag dislokasyon dulot sang okupasyon militar sa kaumhan. May yara man sang 67 ka kaso sang aerial bombing, istraping kag pagpangkanyon nga nagabutang sa peligro, nagatuga sang kahadlok, ukon nagaguba sa pangabuhian sang linibo ka pumuluyo.

Kasubong sa nagligad nga mga report, pinakadamo nga biktima ang naghalin sa kubay sang sahing mangunguma (66,701), sunod ang sektor sang mga bata (27,292) kag mga imol nga taga-syudad (16,500).

Sa halos tatlo ka tuig sang rehimen Marcos sa poder, nalista sang AB ang 3,082 ka bug-os nga isip sang mga kaso kon diin indi magnubo sa 508,239 ang isip sang mga biktima. Sa abereyds, may yara 574 ka biktima sang paglapas sa tawhanon nga kinamatarung kada adlaw sa halos tatlo ka tuig. Sa idalum sang rehimen Marcos, nalista sang National Union of Journalists of the Philippines (NUJP) ang bug-os nga 156 ka kaso sang paglapas sa kahilwayan sa pagwaragwag.

Pagpatay, paslaw nga pagpatay kag tortyur

Indi magnubo sa 56 ang biktima sang pangpulitika nga pagpamatay sa bug-os nga pungsod sang nagligad nga tuig. Mayoriya sang mga kaso nalista kadungan sa mga focused military operation (FMO) kag RCSP sang mga soldado kag pulis sa mga komunidad sang mga mangunguma kag tumandok. Pinakadamo ang ginpatay sa Negros Occidental (16), sunod ang Masbate (10), kag Iloilo (6).

Halos tanan nga mga ginpamatay peke nga ginpagwa sang AFP nga mga napatay sa “engkwentro” sa hinimo-himo nga inaway. Ginapalapta sang AFP ang amo nga peke nga balita bisan pa ang mga ini hugot nga ginapanginwala sang pamilya, tupad balay kag bisan sang mga upisyal sang lokal nga konseho sa baryo. Madasig man nga ginapanginwala ang mga ini sang yunit sang Bagong Hukbong Bayan (BHB) sa lugar.

Agud ipagwa nga napatay sa engkwentro, ginabayuan, ginabutangan sang mga armas, bala kag iban pa nga gamit militar ang ila mga bangkay, kag ginahaboy sa lunang. Pareho sa nagligad, nagapadayon ang pagkuha sang militar sang mga litrato sang mga bangkay agud ipalapta sa social media kag pyestahan sang ila mga troll.

Ang mga pagpatay nakabalay sa plano sang rehimen Marcos nga “lubos nga lutoson” ang hangaway sang banwa sa pungsod. Nagapalapnag ang mga soldado sang mga estorya sang ila mga “nadaog” agud ipakita nga “nagakalutos” ang hukbo sang banwa.

Sa mga biktima, 17 ang mga hors de combat (mga kombatant nga wala na sang ikasarang nga magbato tungod pilason ukon balatianon), indi kombatant ukon mga retirado sang rebolusyonaryo nga kahublagan. Sila lunsay gin-aresto sang mga yunit sang AFP, apang imbes nga ideklarar nga mga bihag sang inaway hungod nga ginpatay sang mga berdugo.

Pagpatay sa simple nga mangunguma. Ginpatay sang mga soldado sang 2nd IB ang mga mangunguma nga sanday Roger Clores kag Ronnel Abril sa Purok 3, Barangay Simawa, Uson, Masbate sadtong Septyembre 26. Suno sa mga residente, naga-asikaso lang sang karabaw sa higad-suba ang mga biktima sang patyon sang militar. Kaangay sa kinaandan nga modus, ginpagwa sang 2nd IB nga naka-engkwentro sini ang isa ka yunit sang BHB-Masbate sa amo nga purok sang alas-5:40 sang aga nga naglawig kuno sang 20 minutos. Diri nila ginpagwa nga napatay ang duha ka mangunguma kag nakumpiskar ang lain-lain nga mga pusil kag armas pang-away.

Pagpatay sa tigulang. Ginkuha, gindala sa lasang, kag amo ang hungod nga pagpatay sang mga soldado sang 15th IB kag mga katapo sang Philippine National Police-Special Action Force (PNP-SAF) sa 69-anyos nga mangunguma nga si Ramon Enseniales sadtong Hulyo 29 sa Cauayan, Negros Occidental. Ginpagwa sang 15th IB nga Pulang hangaway si Enseniales nga napatay sa isa ka armado nga engkwentro. Sa report sang isa ka residente nga saksi, ginpalibutan sang mga soldado ang ginatineran nga balay ni Enseniales sa Sityo Pasto, Barangay Basak kon diin siya ginkuha antes gindala sa lasang. Pila ka oras ang nagligad, nakabati na lang ang mga residente sang sunod-sunod nga lupok sang pusil. Ginapatihan nga ginpaidalum man sa tortyur ang tigulang antes siya patyon mga ala-1 sang hapon.

Pagpatay sa hors de combat. Hungod nga ginpatay sang 80th IB ang nagamasakit nga Pulang hangaway sang BHB-Rizal nga si Kaupod Wally Agudes (Ka KM) sadtong Hulyo 18 sa Barangay Burgos, Rodriguez, Rizal. Suno sa mga saksi, nakita nila nga buhi si Ka KM nga nagtinguha nga palagyuhan ang naga-atake nga mga soldado. Nabatian man nila nga nagsinggit si Ka KM nga indi siya magbato kag ang singgit sang isa ka soldado nga may ginapadapa. May malubha nga trangkaso si Ka KM nga kabangdanan sang iya pagpabilin sa komunidad. Indi siya makalakat sang maayo kag wala sang ikasarang nga magbato.

Pareho man ang natabo sa Pulang hangaway nga si Kaliska Dominica Peralta (Ka Rekka). Sadtong Abril 10, ginpaantus kag ginpatay sang mga pasistang tropa sang 48th IB si Ka Rekka pagkatapos siya madakop sa Barangay Butong, banwa sang Quezon, probinsya sang Bukidnon. Wala siya sang armas sang arestuhon. Estudyante siya sadto sang University of the Philippines-Diliman.

Grabe man nga paglapas sa internasyunal nga makatawo nga layi ang gin-agihan sang Martir sang Panay sadtong Agosto. Namartir sa serye sang mga depensiba nga aksyon sadtong Agosto 5 tubtob 15 sa Iloilo sanday Maria Concepcion Araneta-Bocala (Ka Concha), Vicente Hinojales (Ka Hadjie/Ka Emil), Benjamin Cortel (Ka Amor/Ruby/Mamang), Romulo Iturriaga Gangoso (Ka Reagan/Biboy/Pedik), Jielmor Gauranoc (Ka Doc/Tango/Baron), Juvylene Silverio (Ka Kaykay/Purang), Armando Savariz (Ka Nene/Kulot), kag Rewilmar Torrato (Ka Minerva/Mara/Moray). Suno sa mga himata sang mga martir, natalupangdan nila ang katingalahan nga mga marka sa mga bangkay sang ginkuha ini sa punerarya. May yara sang lain-lain nga tipo sang mga pilas, lakip ang dalagko kag magagmay nga buho sa dughan, nagkalabali nga butkon, kag sobra-sobra nga mga lagob halin ulo tubtob tiil. Ang mga pilas nga ini hugot nga nagapakita sang posible nga ginpaidalum sa grabe nga pagpasakit kag tortyur ang mga biktima antes sila ginpatay.

Nalista man sang Ang Bayan ang 27 ka biktima sang paslaw nga pagpatay sa Kalinga, Nueva Ecija, Aurora, Albay, Sorsogon, Negros Occidental, Northern Samar, Samar kag Sultan Kudarat. Imbolbado sa mga kaso nga ini ang mga naga-operasyon nga yunit sang militar, nga sa kahadlok nga maunahan, patarasak nga nagpangtiro sa sin-o man nga masugata sa lasang ukon dalan. Lakip sa mga biktima ang isa ka 4-bulan nga nagabusong.

Indi naman magnubo sa 44 ang nakaagi sang tortyur sa kamot sang mga soldado. Halos tunga sang isip sang mga biktima sang tortyur gindayon nga ginpatay sang berdugong militar. Lakip sa mga biktima ang duha ka nagabusong nga mga Pulang hangaway nga gintortyur kag ginpaantus sang gin-aresto. Ang iban sa mga biktima sang tortyur nga mga mangunguma ginpaidalum sa grabe nga interogasyon kag ang iban gin-initan lang sang soldado samtang naga-operasyon ang mga yunit sini.

Pag-aresto, pag-abdak, kag pagpahog, pagpang-ipit, kag intimidasyon

Nakalista ang AB sang 65 ka kaso sang arbitraryo nga pag-aresto kag detensyon kon diin indi magnubo sa 149 ang biktima, nga kadam-an mga mangunguma. Ginpasakaan ang mga biktima sang lain-lain nga himo-himo nga mga kaso agud madugayan nga itanggong sa prisohan. Lakip sa kinaandan nga mga kaso nga ginapasaka sa ila ang illegal possession of firearms and explosives, pagpatay kag paslaw nga pagpatay, terorismo kag “terrorism financing.”

Ang iban sa ila nag-agi sa hungod nga ginpadugay nga pagproseso sang mga papeles sang mga korte agud indi gilayon mahilway. Ang pila pa, ilabi na sa mga yara sa probinsya, iligal nga ginpriso sa mga kampo militar nga wala sang mando sang korte kag wala ginpahanugutan nga mabisita sang pamilya.

Kahimtangan sang mga bilanggong pulitikal. Padayon nga nagadamo ang isip sang mga bilanggong pulitikal sa ginapatigayon nga kampanya sang pag-aresto sang rehimen Marcos sa mga aktibista kag progresibo. Sa lista sang Karapatan, may yara 757 ka bilanggong pulitikal sa pungsod kon diin 103 mga tigulang kag 97 mga balatianon. Mga 156 sa mga bilanggo mga kababaenhan, samtang 17 naman mga konsultant pang-kalinong kag istap sang National Democratic Front of the Philippines.

Nalista man sang nagligad nga tuig ang pila ka kaso sang pagkapatay sang mga bilanggong pulitikal tungod sa madugay nga pagkapriso, indi maayo nga kundisyon sa prisohan kag pagpabaya sa ila mga kinahanglanon medikal. Lakip diri si Jude Rimando, 58, isa ka beterano nga organisador sang mamumugon, nga nagtaliwan sadtong Hulyo 23 tungod sa Stage 4 liver cancer. Gin-aresto siya sadtong Enero 6, 2021 kag ginbilanggo sa Metro Manila District Jail-Annex 2 sa Camp Bagong Diwa, Taguig City.

Madamuan nga pagdakop sa mga tumandok. Gindakop sang gin-isa nga pwersa sang pulis kag mga pribado nga tinawo kag maton sang Hacienda Almeda ang indi magnubo sa 29 ka Mangyan-Iraya nga mga residente sang asyenda sa Abra de Ilog, Occidental Mindoro sadtong Oktobre 18. Lakip sa mga gin-aresto ang 17 ka mga tigulang kag 12 ka menor de edad nga nagapangapin para sa ila dutang ginpanubli. Ang Hacienda Almeda kabahin sang 31 ka ektarya nga dutang ginpanubli sang mga Iraya nga gin-agaw sa ila paagi sa pagpang-ipit, militarisasyon, kag pagpaniplang gamit ang armadong maton kag ahente sang estado.

Mapintas nga pag-aresto sa protesta. Sa Mendiola, iligal nga gin-aresto sadtong Nobyembre 30 sang mga pulis sang Manila si Nilo Mortifero, isa ka senior citizen kag organisador sang Bayan Muna nga bag-o lang naumpawan sa stroke. Ginkuha si Ka Nilo samtang nagalakat pakadto lang sa banyo. Ginkasuhan siya sang mga pulis kaupod ang tsirman sang Kilusang Mayo Uno nga si Ka Elmer Labog kag ang iban pa nga mga aktibista.

Pagkaso sang “terrorism financing.” Sa ulihi nga lista sang alyansa nga Defend NGOs, 69 ka mga indibidwal kag 29 ka mga non-government organization (NGO) sa bug-os nga pungsod ang nakaagi sang pagpang-ipit kadungan sa pag-atubang sang mga himo-himo nga kaso nga may angot sa “terrorism financing” sa idalum sang subong nga administrasyon. Lain pa ini sa mga ginkasuhan sang mismo “terorismo.”

Lapas sa JASIG nga pag-aresto sa mga konsultant sang NDFP. Tatlo ka konsultant pang-kalinong sang NDFP ang lapas sa Joint Agreement on Safety and Immunity Guarantees (JASIG) nga gin-aresto sang rehimen Marcos sadtong Oktobre. Ginkuha sang mga pulis kag militar sanday Wigberto Villarico sadtong Oktubre 24, Simeon Naogsan sadtong Oktubre 21 kag Porferio Tuna sadtong Oktubre 2. Tanan sila nagatungod sa hilikuton para sa NDFP kag nagapatigayon sang konsultasyon sa mga organisasyon masa sang arestuhon sang mga pwersa sang estado. Lubos nga pagdiskaril ang mga pag-aresto nga ini sa posible nga pagbukas sang hambalanay sa kalinong sa tunga sang GRP kag NDFP sandig sa ginpirmahan sa Oslo Joint Statement sadtong Nobyembre 2023.

Nalista man sang AB sang nagligad nga tuig ang 70 ka biktima sang pag-abdak. Ang mga kaso sang pag-abdak may kinaiya sang maathag nga intensyon sang estado nga hungod nga itago ang biktima kag ipanginwala nga yara sa kustodiya nila ang mga ini. Ang iban nga mga biktima ginpatuhaw sang estado nga patay pagkatapos sang pila ka panahon nga pagkadula, ukon kon indi ginpriso sa himo-himo nga mga kaso ukon ginpagwa nga “nagsurender” nga katapo sang hukbo sang banwa.

Pag-abdak sa bag-o hilway nga bilanggong pulitikal. Duha ka bulan nga nadula si Rowena Dasig pagkatapos siya abdakon sang mga pwersa sang estado sadtong Agosto 22, adlaw sang iya “pagkahilway” sa prisohan. Antes siya pwersahan nga gindula, ginbasura sang korte sa Gumaca, Quezon ang kaso nga illegal possession of firearms, ammunitions, and explosives nga ginpasaka sa iya kag kaupod niya nga si Miguela Peniero. Ang duha gin-aresto sa Purok Banaba, Barangay Caridad Ibaba sa banwa sang Atimonan sadtong Hulyo 12, 2023.

Gin-abdak nga mga aktibista sa Bicol. Sa Albay, gin-abdak sang mga pwersa sang estado si James Jazmines, 63, anay upisyal sang Kilusang Mayo Uno kag utod sang konsultant pangkalinong sang NDFP nga si Alan Jazmines sadtong Agosto 23. Ulihi siya nakita sa Barangay San Lorenzo, Tabaco City. Halin sa sektor sang pamtan-on-estudyante, nagserbe nga upisyal sa impormasyon sang KMU kag executive director sang Amado V. Hernandez Resource Center. Halin sa tunga-tunga sang dekada 2000, nagtrabaho siya bilang tigpanugyan sa mga hambalanon information technology.

Pila adlaw pagkatapos sini, gin-abdak naman ang 66-anyos nga si Felix Salaveria Jr nga aktibo nga katapo sang Cycling Advocates (CYCAD) sadtong Agosto 28. Si Salaveria masami nga kaupod ni Jazmines sa iya pagbisikleta. Nagserbe si Salaveria nga katapo sang pagtukod sang Tunay na Alyansa ng Bayan Alay sa mga Katutubo at Kabataan para sa Tribung Pilipino sadtong dekada 1980.

Sa idalum sang rehimen Marcos, nalista sang Ang Bayan ang 233 ka mga biktima sang pag-abdak. Sa mga ini, indi magnubo sa 43 ang desaparesido kag wala pa gihapon makita. Samtang, 32 sa mga gin-abdak ang ginpatay, 29 ang ginpriso, 10 ang ginpagwa nga “nagsurender,” kag 68 ang ginpatuhaw apang padayon nga gina-ipit sang estado. Napulo sa mga biktima mga bata nga ginhimo nga “hostage” sang militar. Madamo sa mga kaso nalista sa kaumhan sa panahon sang masingki nga operasyon kombat sang militar.

Nakalista man ang AB sang indi magnubo sa 22,223 ka mga biktima sang pagpamahog, pagpang-ipit kag intimidasyon. Nagapanguna nga nagaatubang sa sini nga mga kaso ang mga mangunguma nga ginpalayas sang mga agalon mayduta kag nagapang-agaw kahimbon ang mga pwersa sang estado.

Labi nga mas dako ang isip nga ini kon iupod ang linibo ka ginparada kag pilit nga “ginpasurender” sang militar bilang mga katapo ukon tigsuporta sang BHB sa kasyudaran kag kaumhan. Sa mga kaso sang “pagpasurender,” indi pipila ka higayon nga gingamit sang militar ang pagpanagtag sang ayuda agud kuhaan sang litrato ang mga residente kag hambalon nga “nagsurender” sila.

Nagapadayon ang Red-tagging, pagpakamalaut kag wala sang basehan nga pag-angot sa mga indibidwal kag organisasyon sa armadong kahublagan agud ipiton sila. Sa pihak ini sang desisyon nga ginpagwa sang Korte Suprema sadtong Mayo kon diin maathag nga gindeklarar sini nga peligro sa kabuhi, kahilwayan kag kaluwasan sang sin-o man ang Red-tagging. Wala-tuo pa gihapon ang narekord nga insidente sang pagpangtapik sang poster sang mga ngalan sang mga lider-masa nga nagaangot sa ila sa rebolusyonaryo nga kahublagan, paglunsar sang mga pulong sa mga eskwelahan kag komunidad nga may solo nga katuyuan nga i-red-tag ang mga organisasyon pungsodnon-demokratiko, kag lapnagon nga pagpakamalaut sa social media.

Pagpang-ipit sa mga himata sang mga namartir. Isa sa nangin porma sang pagpang-ipit sang mga pwersa sang estado sa mga pamilya sang mga Pulang hangaway amo ang pagdingot sa ila sa bangkay sang mga namartir kag wala-untat nga pagpangharas. Isa diri ang kaso sang pagharas sa pamilya Ritual.

Halos isa ka semana nga gin-ipit kag ginpunggan ang mga himata ni Susan Ritual (Ka Gemma), nga namartir sa Barangay Bacong Sigsigan, Famy, Laguna sadtong Nobyembre 28, nga makuha ang iya bangkay agud mabilasyunan kag malubong. Indi pa kuntento, ginpalagyo kag gin-hosteyds sang mga soldado ang duha ka utod ni Ka Gemma nga sanday Paulino kag Sherlyn Ritual nga kuntani magkuha sang bangkay sang ila himata. Pwersahan nga ginkuha sang mga pulis ang bangkay kag “ginpauli” kaupod ang mag-utod nga Ritual sa Aurora. Bisan ang bilasyon kag lubong ni Ka Gemma wala gin-untatan sang mga soldado.

Pagpangkugmat sang militar sa mga komunidad

Sa ngalan sang maitum nga handum nga lubos na nga “dugmukon” ang rebolusyonaryong kahublagan sa kaumhan ukon indi gani “ipabilin” ang nalab-ot nga kadalag-an kag deklarasyon nga “insurgency-free” sa mga probinsya, ginsakop sang mga operasyon kombat sang AFP kag PNP ang madamo nga komunidad sa kaumhan. Padayon nga nakapakat ang binatalyon nga pwersang militar kag pulis sa madamo nga komunidad sang mga mangunguma kag pungsodnon nga minorya.

Nalista sang AB ang indi magnubo sa 20,396 ka mga biktima sang pwersa nga pagpabakwit kag dislokasyon sa nagligad nga 12 ka bulan. Naperwisyo ang pagtuon sang mga 1,822 ka mga bata kag kabug-osan nga 5,281 ka tawo sa paggamit sang mga soldado sang AFP sa mga sibilyan nga istruktura, nga lapas sa internasyunal nga makatawo nga layi.

Sa pangkabug-osan nalista sang AB ang 67 ka kaso sang aerial bombing, istraping kag pagpangkanyon sa Abra, Kalinga, Ilocos Sur, Cagayan, Nueva Vizcaya, Aurora, Nueva Ecija, Quezon, Camarines Sur, Northern Samar, Samar, Capiz, Iloilo, Negros Occidental, kag Bukidnon. Biktima sini ang masobra 13,000 ka tawo.

Pagtampalas sa kinamatarung sang kababaenhan kag bata

Indi matakos ang brutalidad sang AFP kag PNP sa mahigko nga gyera kontra-insurhensya sini batok sa rebolusyonaryong kahublagan. Sa lain-lain nga bahin sang pungsod, madamo nga mga bata kag kababaenhan ang biktima sang mga operasyon militar kag lubos nga gintarget sang mga armadong gaway sang estado.

Sa listahan sang AB, isa ka menor-de-edad ang ginpatay sang mga soldado samtang ginatos ang biktima sang pwersa nga pagpabakwit kag dislokasyon dulot sang patarasak nga pagpaniro, pagpangkanyon kag pagpangbomba malapit sa ila mga komunidad.

Pagpatay sa 16-anyos. Ginpatay sang 7th IB ang 16-anyos nga estudyante nga si Eusibio Cranzo, nga kilala man bilang Kuni Cuba, sadtong Hunyo 9 sa Sityo Kiluding, Barangay Kiadsam, Sen. Ninoy Aquino, Sultan Kudarat. Suno sa report, nagapauli si Cranzo kaupod ang iya utod kag duha ka abyan sang masugata nila ang naga-operasyon nga yunit sang 7th IB. Gilayon nga naigo si Cranzo sa pagpaniro sang mga soldado, samtang nakadalagan sa tupad nga maisan ang tatlo niya ka kaupod.

Pag-aresto sa lapsag. Sa indi matumod nga petsa sadtong Mayo, gin-aresto sang mga pwersa sang estado si Baby Arnejo kag iya lapsag sa Barangay Madao, Uson, Masbate. Ginpasibangdan siya nga katapo sang BHB bisan ginagiit sang mga residente nga sibilyan si Arnejo kag madugay na nga nagapuyo sa amo nga baryo. Gintilawan sang mga pulis nga ipalagyo ang lapsag ni Arnejo apang napunggan sila sang taga-baryo. Tungod sa pagtinguha sang mga residente, nabutang sa maayo nga kustodiya ang lapsag samtang nabilanggo ang iya iloy.

Nalista man sang AB ang apat ka kaso sang pagpanglugos kag sekswal nga pagpang-abuso batuk sa kababaenhan. Lakip diri ang mga kaso sa Batangas, Northern Samar kag Metro Manila. Samtang, isa ka nagabusong ang ginpaulanan sang bala sang AFP sa Aurora.

Hustisya!

Hustisya ang nagahiliusa nga singgitan sang pumuluyong Pilipino para sa tanan nga mga biktima sang paglapas sa tawhanon nga kinamatarung sang rehimen US-Marcos. Bilang kabahin sang pagpangapin sang mga sektor sa tawhanon nga kinamatarung, lain-lain nga tipo sang paghimakas masa ang ginlunsar nila sang nagligad nga tuig.

Sa ikaduha nga bahin sang tuig, nangin sentro sang imbestigasyon sa Kongreso ang mga krimen sang rehimen Duterte sa peke nga gyera kontra-droga sini. Naduso ang Kongreso nga sakupon bisan ang mga kaso sang ektra-hudisyal nga pagpamatay sa mga aktibista, tigpangapin sa tawhanon nga kinamatarung, kapalibutan kag madamo pa nga iban sang nagligad nga rehimen. Sadtong Nobyembre, gintukod sang mga biktima kag pamilya sang mga biktima ang alyansa nga Duterte Panagutin, kaupod ang anay senador nga si Leila de Lima. Ginpapriso ni Duterte si de Lima sang sobra pito ka tuig sa hinimo-himo nga mga kaso nga puro ginbasura sang korte. Kadungan sini, gintukod man sang mga iloy ang Mothers for Justice sa idalum sang Gabriela. Ginagiit sang mga grupo ang mas madalum nga pag-imbestigar sa mga krimen ni Duterte. Kadungan sini, ginasukot sang mga grupo ang rehimen Marcos sa mahinay kag kawad-on sang suporta sini sa mga biktima, kag sa kaugalingon sini nga mga biktima sang kalakasan. Ginagiit nila nga makigbuligay ang estado sa International Criminal Court, kon indi man magbalik diri bilang katapo.

Paagi sa tayuyon nga kampanya kag pagpursige sang mga pamilya kag abogado, pila na ka mga detenido pulitikal ang nahilway tungod sa kawad-on sang ebidensya sang hinimo-himo nga mga kaso nga ginpasaka sa ila. Lakip diri ang pagkahilway ni Gerardo Dela Peña, ang pinaka-tigulang nga detenido pulitikal, sadtong Hunyo kag ang pagbasura sang kaso batuk sa “Himamaylan 7” sadtong Nobyembre. Halos tanan nga mga kaso nga ginpasaka epekto sang depektibo nga search warrant nga ginpagwa ni Judge Cecilia Villavert napabasura na.

Nangin matingkad man sang nagligad nga tuig ang mga serye sang welga kag ululupod nga paghulag sang mga mamumugon kag unyon agud igiit ang ila panawagan para sa dugang-sweldo, mga kinamatarung sa ulobrahan kag ipadaog ang bag-o nga collective bargaining agreement (CBA). Pila sa mga matingkad nga paghulag ang natabo sa Nexperia Philippines Inc., Daiwa Seiko Philippines, Technol Eight Philippines kag iban pa.

Padayon ang militante nga pagpakigbato sang pumuluyo kag mga tigpangapin sa tawhanon nga kinamatarung para tayuyon nga pakigbatuan ang brutal nga paghari sang rehimen Marcos. Halin sa mga tikang ligal ukon ekstra-ligal, tubtob sa mga armadong aksyon sang Bagong Hukbong Bayan, tayuyon nga nagapakigbato ang pumuluyo para sa pagpangapin sa mga kinamatarung kag pag-angkon sang hustisya. Ginabuyagyag, ginabatikos kag ginasukot nila si Marcos sa mga patakaran sa pagpangsumpo kag terorismo sang estado.